Arkadaşınla, sevgilinle, kardeşinle, ebeveyninle ya da herhangi bir kişiyle iletişim halindeyken kontrol edildiğini ya da bir şeylerin yanlış gittiğini hissettin mi? Eğer ortada ayıplı bir durum yoksa muhtemelen kişi veya kişilerin uyguladığı manipülasyonun etkisi altında kalıyorsun. Bu ve benzeri algı oyunlarına mümkün olduğunca yenik düşmemek için manipülasyonun ne olduğunu öğrenmemiz gerekiyor.
“Klasik savaşta yenilen bir toplumun, yeniden kendini toparlayıp ayağa kalkması mümkün olabilir ama psikolojik savaşta kaybetmiş, zihinleri esir olmuş kişi ve kitlelerin özgürleşmeleri mümkün değildir”
-Mücahit Gültekin
Fotoğraf üzerinde manipülasyon, finansal manipülasyon gibi türleri olsa da bu yazımda psikolojik manipülasyonu anlatacağım. Hadi başlayalım!
“İnsanlara eğitim vermezseniz, onları manipüle etmek kolaydır.” – Pele
Manipülasyon Nedir?
Manipülasyon, kelime anlamıyla yönlendirme anlamına gelmektedir. Manipüle eden kişiye ise manipülatör denmektedir.
Konuya biraz daha detaylı bakalım.
Bireysel ya da kitlesel şekilde insanların düşüncelerini, tercihlerini, bakış açılarını, algılarını ve bunun gibi hususları çeşitli yöntemlerle değiştirmeye çalışan sosyal bir etkiye manipülasyon denmektedir. Manipülatörün amacı kurbanına düşünme fırsatı, en azından sağlıklı düşünme fırsatı vermemektir. Manipülatör, genelde kendi çıkarlarını korumak veya arttırmak ister. Bunu isterken de ortada bir güç dengesizliği yaratmaya ve kurbanından faydalanmaya, amiyane tabirle sömürmeye çalışır.
İlk akla gelenin aksine manipülatörler agresif değil, naziktirler. İşte asıl oyun da burada başlar, saman altından su yürüterek.. Ayrıca bu kişiler sizin zaaflarınızı bilir ve buna göre davranırlar.
“Herkes manipülatif olma, nefret dolu ve aldatma yeteneğine sahiptir.
-Neil LaBute
Aslına bakacak olursak herkes manipülasyonun bir parçasıdır, farkında olsa da olmasa da.. Politikacılar, reklamlar, çevremiz tarafından manipüle edilmiş bir haldeyiz. Bu durumun farkına varabildiğimiz kadarıyla bilinçli bir insan olabiliyoruz. Gelin, bu farkındalığı arttırmak için birkaç tekniğe göz atalım!
Manipülasyon Teknikleri
Pozitif Sağlamlaştırma
Davranışlara ek olarak yapılan, kurbanın gözünü boyamak için uygulanan bir yöntemdir.
Manipülatör burada davranışlarını pozitif ifadelerle süsler. Size alışmışın dışında bir teşekkür edebilir, övebilir, beklenmedik hediyeler verebilir, fazlasıyla gülümseyebilir ve övebilir. Kısacası yaptığı davranışı desteklemesi adına farklı yöntemlere başvurarak algınızı değiştirmeye çalışabilir.
Negatif Sağlamlaştırma
Bağırarak, azarlayarak, mağduru oynayarak, göz dağı vererek, iletişimi keserek, surat asarak, tehdit ya da hareket ederek istediğini almak için uygulanan bir yöntemdir.
Manipülatör burada gücünü ya da yokluğunu göstererek istediğini elde etmeye çalışır. “Bir ilişkiyi az seven yönetir” sözünde olduğu gibi çok seven kişinin manipüle etmesi daha kolaydır çünkü az seven kişi onu kaybetmemek için çoğu duruma razı gelecektir.
Aralıklı Sağlamşatırma
Negatif Aralıklı Sağlamlaştırma
Aralıklı olarak Negatif Sağlamlaştırma’yı uygulayarak kurbanını manipüle etmeye yarayan bir yöntemdir. Kurbanı korkutup rahat hissetmemesini, her an her şeyin değişebileceği mesajını vermek istenmektedir.
Pozitif Aralıklı Sağlamlaştırma
Aralıklı olarak Pozitif Sağlamlaştırma’yı uygulayarak kurbanını manipüle etmeye yarayan bir yöntemdir. Manipülatör, bu teknikte zaman zaman olumlu davranışlar gösterirler. Sonrasında da kurbanının bu davranışları hak etmesi için çaba sarf etmesini beklerler.
Bu yönteme verilebilecek en basit örnek “Kumarda her zaman kasa kazanır” sözünde gizlidir. Kumar oynayan bir kişi, oyuna başladığında biraz para kazandıktan sonra daha fazlasını kazanmak için tekrar ve tekrar oynar. Sonunda kazanan kendisi değil, kasa olur.
Yalan Söyleme
Manipülatörün gerçek dışı ifadelerle kendisine pozitif bir profil çizmeye çalıştığı bir yöntemdir. Bir kişiye ya da çevresine yalanlar söyleyerek konumundan olabildiğince yararlanmaya çalışır.
“Bir insanın ne istediğini bildiğinde, onun kim olduğunu ve onu nasıl hareket ettireceğini bilirsin.” – George RR Martin
Beyin Yıkama
Daha çok reklamlarla uygulanan bu yöntem, kişinin algısını değiştirerek ihtiyacı olmayan bir şeyi ihtiyacı varmış gibi sunmasıdır.
Bu duruma manipüle olmamak için kabul ettiğimiz düşünceyi mantık süzgecimizden geçirmek mantıklı olacaktır. Gördüğümüz, duyduğumuz herhangi bir şeyin öyle yapılıyor olması, senin de öyle yapman gerekiyor anlamına gelmemektedir.
Ego Okşama
Kişiyi diğer insanlara nazaran fazlasıyla överek onun gözünde farklı bir konuma gelmek amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Manipülatör burada kurbanını gerçek ya da gerçek dışı övgülerle yüceltir. Her zaman övgü bekleyen kurban ise adeta onun sözcüklerine bağımlı hale gelir ve onu kaybetmemek için kendinden ödün verir.
“Manipülasyon yöntemlerinden biri, bireyleri kişisel başarı için burjuva iştahı ile aşılamaktır.” – Paulo Freire
Başka bir yazımda daha fazla manipülasyon örneğiyle görüşmek dileğiyle, sağlıcakla kalın.